PRAKTIČNO PČELARSTO

Anatomija pčela

Da bi se počelo sa pčelarstvom treba krenuti od osnova, dakle od - pčele. Otuda, za početak, evo kratkog pregleda građe tih vrednih i korisnih insekata...

Piše Danica Grbić, dipl. vet / Foto: SPOS / Crtež: D. Grbić

Sa spoljne strane telo pčele prekriveno je pokrovom koji štiti unutrašnje organe, a sastoji se iz tri sloja:

- spoljnjeg ili kutikule

- središnjeg ili hipoderma

- unurašnjeg ili bazalne membrane.

Spoljni sloj ili kutikula se sastoji od tri sloja.

Površinski sloj ili epikutikula ima zaštitnu ulogu, srednji sloj ili egzokutikula u kojem se nalaze pigmenti, od kojih zavisi boja pčele, i unutrašnji sloj ili endokutikula koji je ujedno i najdeblji.

Telo pčele obraslo je gustim dlačicama, koje imaju različitu ulogu, a najvažnija je u oprašivanju bilja, jer se cvetni prah zadržava na njima i tako ga pčele prenose na druge cvetove. Osim toga, one ujedno služe i za sakupljanje cvetnog praha. Kod mladih pčela telo je gusto obraslo dlačicama, dok ih starije gube tako da su im prsa i trbuh sjajni, bez dlačica.

U hipodermu ili srednjem sloju pokrova su ćelije od kojih neke luče hitin, neke vosak, a neke učestvuju u građi voštanih i otrovnih žlezda. Unutrašnji deo ili bazalna membrana obavijaju unutra­šnjost hipoderma i organe koji se tu nalaze.

Telo pčele je sastavljeno iz tri dela, a to su glava, prsa i zadnji deo. Na glavi se nalaze oči, pipci i usta. Pčele imaju dva složena oka, sastavljena od više očnih jedinica, odnosno omatida.

Premu nekim autorima broj omatida se kreće od tri do osam hiljada, u zavisnosti da li je reč o matici, radilici ili trutovima. Svaka očna jedinica predstavlja zasebno oko, tako da pčela vidi sliku predmeta u obliku - mozaika.

Na pipcima se nalazi čulo mirisa i dodira. Pčele dobro razlikuju mirise, posebno trut kojem je čulo mirisa izuzetno razviijeno.

Usta pčele sačinjava gornja usna, koja služi kao osnova ostalim delovima usta i nepokretna je. Gornje vilice su parne i pokretne u jednom pravcu. Slobodni kraj im služi za uzimanje krute hrane, izgradnju saća i skidanje voštanih poklopaca. Donja vilica i donja usna, odnosno neki njihovi delovi, formiraju rilo, organ u obliku cevi u kojem je smešten jezik. Za praktično pčelarst­vo važna je dužina rila, a kod pčela radilica se kreće od 6-7 mm.

Prsa pčele se sastoje od tri prsna segmenta i prvog trbušnog segmenta. Na prsima se nalaze krila i noge. Pčela ima dva para krila. Prvi par krila je veći, a drugi je za jednu trećinu manji. Krila su prozirna i opnaste građe. Zvukom koji krila proizvode u toku leta pčele se sporazumevaju.

Kod pčela razlikujemo tri para nogu smeštenih sa donje strane prsa. Najrazvijeniji je treći par nogu na kojem se nalaze košarice za smeštaj cvetnog praha.

Trbuh pčele sastoji se od segmenata. Prvi trbušni segment je srastao sa prsima, a poslednji je modifikovan u analni prsten. Pretposlednji segment učestvuje u građi žaoke. Segmenti su međusobno povezani opnom i pomični su, što omo­gućava širenje trbuha.

Sistem za varenje kod pčela počinje od usta, a završavo se analnim otvorom. Hrana koju pčela uzima dospeva, kroz jednjak, u medni mehur, koji služi kao rezervoar. Na medni mehur se nastavlja međucrevo koje prelazi u crevo. Najvažniji deo sistema za vare­nje je srednje crevo, koje ima važnu ulogu u resorp­ciji i varenju hrane.

Na prelazu iz srednjeg u tanko crevo ulivaju se sitne cevčlce koje imaju funkcijju bubrega. Ostali deo sistema za varenje je naboran i, po potrebi, može se širiti. Na tom mestu skuplja se izmet u vreme kod su pčele sprečene da izleću napolje iz košnice.

Organi za disanje kod pčela sastoje se od deset pari odušaka, koji su smešteni na prsima i zadnjem delu. Na njih se nastavljaju dušnici, na koji se nas­tavljaju dušnički kapilari.

Hemolimfa ima značajnu ulogu u organizmu pčele, jer se preko nje hranjive materije raznose po organizmu.

Živčani sistem pčele je ganglijskog tipa. Ganglije su povezane komisurama i one upravljaju radom organa kod pčele.

Žlezde voskovnice imaju samo pčele radilice i nalaze se sa donje strane, od drugog do petog trbušnog segmenta. Razvijene su kod mladih pčela koje luče vosak.

Mirisna žlezda nalazi se sa gornje strane šestog trbušnog prsteno. Ta žlezda luči miris karakterističan za svaku pčelinju zajednicu, a njegova specifičnost se nasleđuje od mat­ice.

Žalac se nalazi na kraju trbuha, a imaju ga pčele radilice i matice. Kod radilice služi za odbranu, o kod matice za polaganje jaja i borbu sa drugim maticama. Povezan je sa žlezdom otrovnicom.

Polni organ matice nalazi se u trbuhu i sastoji se od razvljenlh parnih jajnlka ili ovarija. Kod neoplođene matice su mali, ali nakon oplodnje posta­ju znatno veći.

Jajnici su građeni od jajnlh cevčica ili ovarida u kojima sazrevaju jajne ćellje. Na jajnike se nastavlja­ju parni jajovodl ili ovidukti, koji se spajaju i čine neparni jajovod ili vaginu. Uz vaginu, odnosno sa njene gornje strane, nalazi se semena kesica na koju se nastavlja semeni kanal ili ductus seminalis, koji se uliva u vaginu. U semenoj kesici se, prilikom oplodnje, deponuju muške polne ćellje ili sperma­tozoidi. Sa spoljne strane semene kesice su dodatne žlezde, koje su preko kanalića spojene sa semenom kesicom.

Polni organi radilice su zakržljali. U izuzetnim okolnostima pčele radilice mogu nositi neoplođena jaja i nazivaju se lažne matice.

Polnl organi truta smešteni su u trbuhu, a sasto­je se od dva semenika ili testisa. Semenici su građeni od semenih cevčica u kojima se stvaraju muške polne ćelije ili spermatozoidi. Semene cevčice se spajaju u dva semenovoda i čine jedan neparni koji se nastavlja u kopulacionu cev, a to je ujedno i završni deo polnog organa truta.

Natura broj 6-7 i 8 (1996)

Natura Online (2.8.2009)